Қызылордада ауыл шаруашылығы өнімдері 21 мемлекетке экспортталады

Жыл сайын Қызылорда облысында экспорт көлемі артып келеді. Яғни, шетелдік нарықта сыр өнімдерінің сұраныс аясы кеңейеді түскен,- деп хабарлайды «Opennews.kz» ақпарат агенттігі.

Статистикаға сәйкес, облыстан 2022 жылдың 1 қазанына 43 млн. долларды құрайтын 80,4 мың тонна ауыл шаруашылығы өнімдері экспортталған. Оның ішінде күріш, балық өнімдерімен қатар, бидай қалдығы, қамыс, қауын, қарбыз, көкөніс, қызанақ өнімдері шетелдік нарықта шығарылған. Бұл өткен жылдың сәйкесті кезеңімен салыстырғанда экспорт көлемі 170,6 пайызды құрап отыр. Нәтижесінде сыр өнімдері әлемнің 21 мемлекетіне экспортталған.

Қызылорда облыстық Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының мәлімдеуінше, аймақта барлық экспортталған өнімнің 87,7 пайызын күріш дақылы құрайды. Сыр салысы бүгінде Ресей, Беларусь, Қырғызстан, Әзірбайжан, Өзбекстан, Моңғол мемлекеті, Тәжікстан, Түркмения, Украина, Грузия, Литва, Түркия және Ирак мемлекеттеріне экспортталып отыр.

«Есепті кезеңге сәйкес, өңірде 70,5 мың тонна күріш өнімі экспортталды. Нәтижесінде былтырғы жылдың сәйкесті кезеңімен салыстырғанда экспорт көлемі 165,6 пайызға артты. Сондай-ақ балық пен көкөніс, бақша өнімдеріне сұраныс зор. Жоғары сапалы өнімдеріміз арқылы қажетті сұранысты өтеп отырмыз», – деп мәлім етті басқарма тарапынан.

Сыр өңірінен күріш дақылынан өзге, Ресей, Әзербайжан, Польша, Грузия, Венгрия, Литва, Германия, Чехия, Нидерланды және Австрия мемлекеттеріне 2 539,1 тонна балық экспортталған. Сол сияқты  Германия, Дания және Нидерланды мемлекеттеріне 2 210,6 тонна  қамыс, Ресей, Өзбекстан және Тәжікстанға 1 126,8 тонна бидай қалдығы және Ресей мемлекетіне 280,0 тонна қызанақ, 2183,0 тонна қарбыз, 305,0 тонна қауын жөнелтілген. Сонымен қатар, Қытай мемлекетіне 1 229,4 тонна көкөніс өнімдері экспорттау ісі жолға қойылған.

Кездесуге ауыл шаруашылығы саласының ғалымдары, «Восток» бизнес-тобының қаржы директоры Сергей Бражко, «Аграрлық инновациялар институты» директоры Владимир Дудченко, «Солтүстік-шығыс ауыл шаруашылығы институтының» директоры Виктор Кабанец, институттың «Селекция және тұқым шаруашылығы зертханасының» меңгерушісі Виталий Кабанец, «Жетікөл - жері» ЖШС-нің құрылтайшысы Бермағамбет Шаймов, облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының басшысы Талғат Дүйсебаев қатысты.

Шетелдік ғалымдар ауыл шаруашылығы саласындағы ғылыми тәжірибелерімен бөлісіп, «Су шаруашылығы мен мелиорацияны дамытуды ғылыми қамтамасыз ету», «Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің заманауи селекциясындағы дәнді дақылдар институтының негізгі жетістіктері және оларды өндіріске енгізу» тақырыптарын қамтыды. Сонымен қатар, кездесу барысында «Солтүстік-шығыс ауыл шаруашылығы институтымен» ынтымақтастық туралы ұсыныстарын жеткізді.

Аудан әкімі Мұрат Ергешбаев қазіргі таңда ауыл шаруашылығы саласында ғылымның алар орны ерекше екенін айтып өтті. Ол ауыл шаруашылығы дақылдарынан жоғарғы өнім алу үшін ғылыми тәжірибе алмасуды алдағы уақытта да жалғастыруды ұсынды.

Айта кетейік, «Жетікөл - Жері» ЖШС-гі 2022 жылы құрылған. Серіктестік директоры Владимир Дудченко. Инвесторы Бермағамбет Шаймов. Егіншілік саласын әртараптандыру бойынша Жетікөл ауылынан 5 жыл мерзімге уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен 2000 гектар (бау-бақша үшін) жер телімі берілген. Бүгінгі күнге 500 гектар жерін ашып егін егуге дайындап қойды. «Жыңғылдыкөл» және «Военторг» каналдарының бойына күріш, арпа, күнбағыс, соя, жүгері, күздік бидай егуді және 20 дана ауыл шаруашылығы техникаларын сатып алуды жоспарлап отыр.

Жаңа экономикалық саясат жағдайларында өнеркәсіпті басқару жүйесі жетілдірілді, Бүкілодақтық халық шаруашылығы кеңесінің (БХ ШК) Республикалық өнеркәсіптік бюросы Халық шаруашылығының орталық кеңесі (ХШОК) болып қайта құрылды, ал кәсіпорындар бағыныштылық сатысына қарай одақтық, ресейлік, аралас-федеративтік, республикалық және губерниялық (жергілікті) болып бөлінді. Неғұрлым ірі кәсіпорындар негізінде шаруашылық есеп жүйесі бойынша, кеңестік трестер атанған бірлестіктер құрылды. Орал-Ембі мұнай тресі, «Алтайполиметалл» тресі, Атбасар түсті металдар тресі, «Золоторуда» тресі (Қостанай аумағындағы алтын кең орындарының тобы) одақтық маңыздағы кәсіпорындарға айналды. Екібастұз және Риддер кәсіпорындарын РКФСР Бүкілодақтық халық шаруашылығы кеңесінің (БХШК) мандаты негізінде Қазақстанның Халық шаруашылығының орталық кеңесі (ХШОК) басқарды. Осы кеңестінтікелей басшылығына Илецк тұз тресі, Павлодар тұз тресі, «Южно-Урал-золото», «Ақжал золото» трестері, Орынбор және Петропавл тері-елтірі трестері, Қазақстан балық тресі берілді. Жыл өткен сайын Қазақстанның үлкенді-кішілі кәсіпорындарына, әсіресе өнімдері КСРО-ның индустриялық жағынан дамыған аймақтарына жөнелтіліп отыратын өнеркәсіптің өнім өндіруші салаларына (мұнай, түсті металлургия және т.б.) орталықтың басшылық ықпалы күшейе берді. Қазақстан экономикасының шикізаттық бағыты барған сайын айқындала түсті.

Транспортқа ерекше көңіл бөлінді, себебі оның жұмысын дұрыстап жолға қоймай, жаңа экономикалық саясаттың негізгі міндетін — қала мен ауыл, өнеркәсіп орындары мен ауыл шаруашылығы арасындағы экономикалық байланыстарды қалпына келтіру мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес еді. Республиканың негізгі теміржол арқауы — Орынбор —Ташкент күре жолына көп мөлшерде паровоздар мен вагондар, отын-көмір, ТЖХК (Теміржол халық комиссариаты) салғыртынан жиналған әр түрлі материалдар бөлініп, кәсіби біліктілігі жоғары теміржол мамандары, көлік-тасымал шаруашылығының білікті басшылары жіберіліп отырды. Жетісу теміржолының Луговой стансасына, одан ары Пішпек стансасына дейінгі жалғасы, Петропавл – Көкшетау жолы, сондай-ақ Оңтүстік-Сібір магистралінің Славгород — Құлынды - Павлодар желісі және т.б. сияқты жаңа жолдар, әсіресе «астық желілері» жедел салынды. Бастапқы екі желі Жетісу мен Солтүстік Қазақстаннан елдің орталық аймақтарына астық тасуға, ал соңғысы Коряков кәсіпшіліктерінен тұзәк етуге арналды.

Алайда Қазақстанда оның отар ел болған кезеңінен қалған экономикалық артта қалушылығының, құрал-жабдықтардың, ақшалай қаржының және білікті мамандардың жетіспеушілігінің, сондай-ақ жергілікті қиындықтардың себебінен өнеркәсіп пен транспорты қалпына келтіру ісі баяу қарқынмен жүргізілді, бұл кезең 1927 жылдың аяғына дейін жалғасты.

Түсті металлургия саласында оның барлық кәсіпорындарының 60%-ынан астамы жұмыс істеді. 1926 жылдың қарсаңында республиканың өнеркәсібі 1913 жыл деңгейінің 61%-ына ғана, ал ауыл шаруашылығы 82,9%-ына жете алды.

Сөйтіп, Қазақстандағы өнеркәсіп пен транспорты қалпына келтіру ісі еліміз индустрияландыруға көшіп жатқан кезде аяқталды. Сол кезге дейін өнеркәсіп пен транспорттағы мемлекеттік сектор едәуір нығайып, дами бастады. Мемлекет иелігіне алынған жеке меншік кәсіпорындар негізінде пайда болған бұл сектордың Қазақстандағы бүкіл өнеркәсіптегі үлес салмағы 64%-на, ал ірі өнеркәсіпте 97,2%-ға жетті. Барлық теміржол желілері, сондай-ақ кемешілік ісі, кеме айлақтарын т.с.с. қосқандағы ірі су жолдары мемлекет меншігінде болды. Жеке меншіктік секторды дамытуға және сауда еркіндігіне жол беретін жаңа экономикалық саясат жағдайында Қазақстанда басқадай экономикалық құрылым айтарлықтай дамымады.

Солай дегенмен де, бұл кенже қалған, революцияға дейінгі, отарлық деңгей болатын, ол Қазақстанның дамуына индустрияландыру жағдайында берік те дербес негіз бола алмас еді, ал жана экономикалық саясат жағдайында жұмыс істеген өнеркәсіп орындары мен теміржолдар техникалық жағынан артта қалушылық, өндірісте және азық-түлік пен шикізаттарды тасымалдау ісінің мейлінше ала-құлалығы, жол қатынастарының әлсіздігі, кейде заманға сай жол қатынастарының болмауы себептері нәтижесінде 20-жылдардың екінші жартысында — 30-жылдарда Мәскеудің, Ленинградтың, Донбастың, Оралдың, КСРО-ның басқа да дамыған аймақтарының кәсіпорындары сияқты жергілікті «индустрияландыру құралы» бола алмады. Оның үстіне ескі кәсіпорындар мен теміржолдарды техникалық жағынан жаңғырту немесе оларды жаңадан салу бағытындағы алғашқы қадамдарға жергілікті тұртындар арасында білікті жұмысшылардын болмауы, ақшалай қаржының, құрылыс материалдарының жетіспеушілігі т.б. тікелей кедергі болып отырды.

Қазақстанның индустриялық дамуын тежеген қиындықтардың бірі - оның аумағының геологиялық тұрғыдан аз зерттелуі еді. Төңкеріске дейінгі уақыттардың өзінде көмірдің, мұнайдың, түсті металдардың, басқа да пайдалы қазбалардың аса бай қоры бар кең орындары туралы мәліметтер көп болғанымен, Кеңес өкіметіне дейін жер аумағының 94%-ы мүлде зерттелмеген болатын. Алғашқы бесжылдық жоспар жасалған уақытта сол кен орындарының көпшілігі «ақтаңдақ» денгейінде қалды, жергілікті жоспарлау органдарының әлсіздігі де бұған себеп болды. Осы және басқа да кемшіліктер себебінен КСРО-ның алғашқы бесжылдық жоспарында Қазақстанның мұқтаждыкқары мен мүмкіндіктері тиісті деңгейде ескерілмеді.