Жаңақорғандық шаруалар ірі қара малды асылдандырып отыр

Жаңақорған ауданын Ақай ауылының шаруалары ақбас сиырын көбейтуде, - деп хабарлайды «Opennews.kz» акпарат агенттігі.

 Қазақтың ақбас сиыры – сиырдың етті тұқымы. Бұл өткен ғасырдың 30-50 жылдары аралығында қазақ және қалмақ сиырларын герефорд бұқасымен будандастыру арқылы шығарылған, кең тараған тұрпаты бөлек түлік. Аталған тұқымды өсіретін шаруашылықтардың дені қазақстанда орналасқан. Оның ішінде өзіміздің ауыл да бар.

Ауыл шаруашылығы ел экономикасының драйверіне айналса нұр үстіне нұр болар еді. Мемлекет басшылығы жүктеп отырған міндет те осы. Қайтпек керек? Алдымен, төрт түлік малдың тұқымын асылдандыру керек. Қара малдың ішінде оңдысы да, қоңдысы да қазақтың төл малы – ақбас сиыр екені әмбеге аян.

Негізінен далалы және шөлейт жерлердің табиғи жағдайына бейімделген ірі қараның бұқасы орта есеппен 800-900 килоға дейін ет береді екен. Аналығы 450-500 килоға дейін тартатын ақбас сиыр тұқымдары тез ет жинауымен ерекшеленеді. Алайда кейінгі жылдарда белең алған малды асылдандыру кенже қалуда. Осы олқылықтың бір бүйірін Ақай ауылындағы «Береке» шаруа қожалығының басшысы Айдарбек Бекжанов толықтырып отыр. Шаруа қожалық мүйізді ірі қара малдарын асылдандырумен айналысады.

2020 жылы Жаңақорған ауданынан 1-еу, алдыңғы жылы Қуаңдария ауылдық округіне қарасты «Олжа» шаруа қожалығынан 1 бас асыл тұқымды «Ақбас» бұқасын сатып алып, одан 24 бас «Ақбас» тұқымды бұзау алған. Биыл да оның санын көбейтпекке ақбас сиырдың жағдайын жасауда. «Шетелдік ангус немесе герефорд секілді асыл тұқымды ірі қара малдарын сипаттаған кезде теңеуге сөз таппай қалатынымыз бар. Алайда одан қазақтың асыл тұқымды ақбас сиырының несі кем?» дейді мамандар.

 Тұқым құрамында 11 зауыттық желісі бар, оның 9-ы Қазақстанда. Бұл тұқым республиканың далалы және шөлейт аудандарының табиғи жағдайына бейімделген. Түсі қызыл, басы, құйрығының ұшы, әукесі, бауыры мен сирағы ақ болады. Етті малға тән белгілері өте айқын, тез жетіледі. Кеудесі кең, етті, аяқтары қысқа, берік келеді. Сақа бұқасы орта есеппен 800 – 900 кг (кейде 1100 – 1300 кг), сиыры 450 – 500 кг (кейде 520 – 580 кг), 7 – 8 айлық еркек танасы 200 – 220 кг, ұрғашы танасы 180 – 200 кг тартады. 15 – 18 айлығында еркек тайынша тәулігіне 900 – 1000 г, ұрғашы тайынша 700 – 800 г салмақ қосады. Ет түсімі 57 – 60%.

Мал шаруашылығын діттеген межеге жеткізудің жалғыз жолы – тұқымын асылдандыру. Айталық «мәрмәр» деп саналатын ақбас сиырдың еті мен майының мөлшері 55-65 пайыздан кем түспейді, дәмді әрі жұмсақ. 18 айға дейін жемделіп бордақыланса, 4 центнерден асып түсетіні даусыз. Мал мамандарының есептеуіне қарағанда, осы 18 айдың ішінде біз айтып отырған тірідей салмақ дәрежесіне жетуі керек. Одан асса артық бейнет, қосалқы шығын деген сөз. Ал ақбас сиырдың төлі жетпек түгілі асып та кетеді.

Мұның ерекшелігі, ақбас сиырдың қазақ даласының табиғатына әбден төселуі. Түкірігің жерге мұз болып түсетін қақаған қыстың атан түйені алып жығатын аязынан қорықпайды. Қар үстінде де төлдей береді. Өзге асыл тұқымдыларға қарағанда ұтымдысы, өз аяғымен жайылады. Ал басқа асыл тұқымды қара малды қысы-жазы қамап бағу керек. Ірі шаруашылықтар бұл міндеттен аса көп қысылмаса, шағын қожалықтар үшін қарбаласы мол, қиын шаруа. Қара мал қысы-жазы қолға қараса, жем-шөбін тауып беру қиямет. Міне, сондықтан да ақбастан артығы жоқ.

«Осындай жерде түтін түтетіп отырған соң ауылдың ырыздығы – мал өсірмеу әсте мүмкін емес. Ісіміз табысты болуы үшін мал шаруашылығын асылдандыруға біржола бет бұруымыз керек», – дейді шаруа қожалығының басшысы.

Мал бағумен бүйірі шыққан қауымның айтуына қарағанда, мал шаруашылығы табысты салаға айналуы үшін жем-шөбін өзің дайындауың керек. Егер жем-шөпті сатып алып бағатын болсаң, табысың толымды бола қоймайды. Мұны ескерген шаруа қожалық мал азығын дайындауға Германиядан шыққан шөп шабатын агрегат сатып алып, шөп шабуға әрдайым дайын отырады. Бұдан бөлек қожалықта Алматы қаласынан органикалық био тыңайтқыш дайындау үшін 40 000 дана калифорниялық құрт сатып әкеліп, арнайы дайындалған жерде көңге жіберіп отыр. Өңделген, дайындалған көңді бақшалыққа органикалық тыңайтқыш ретінде жерге сіңіреді. Онымен қоса гектар жер дайындап, оны қоршап, қауын, қарбыз егеді. Бақшалық жерлерді шағын насоспен суландырады. Қысқасы шаруа қожалықта қайнаған тіршілік көзі үзілген емес.

Сиырлардың көптеген тұқымы бар және олардың арасында сіз үшін барлық сипаттамаларға сай келетінін табу өте қиын. Осындай күрделі тапсырманы шешу баяу, ең танымал тұқымдардың сипаттамасымен таныс болған.

Бұл қазақтың ақ бас тұқымының ет түрлерінің сиырларын ең танымал санаты. Олар бұрынғы КСРО аумағында бұрыннан белгілі, сондықтан жақсы беделге ие болды.

Тұқым сыртқы сипатта ғана емес, сондай-ақ сақтау және өсіру ерекшеліктерімен де өзінің сипаттамаларына ие, ол өнімділіктің сипаттамасымен шынымен таң қалдырады.

Алайда, жалпыға ортақ тіркестермен шашырап қалмау үшін, біз осы сиырдың толық сипаттамасына жүгінеміз.

Қазақ ақбас сиырларының керемет тұқымы қандай?

Тұқыммен танысу оның шығу тарихының қысқаша тарихынан бастау керек. Оны совет селекционерлері өсірді. Гормондардың сиыры және жергілікті ірі қара малдың өкілдері - қазақ және қалмақ тұқымдары сияқты генетикалық материал ретінде пайдаланылды.

Қазақ ақбасты өсірушілердің алғашқы тұқымынан ет пен прецеденттің жоғары өнімділігін жеткізуді ұмтылды,ал қалғандары - олардың төзімділігі, ашық аумақтардағы мазмұнға бейімделуі және күшті дене конституциясы.

Нәтиже күтуден асып түсті, өйткені оның жаңа тұқымы генетикалық туыстарынан әлдеқайда жоғары.

Бүгінгі таңдағы тұқымның негізгі ұрпақтары қандай?

Қазақ ақ бас сиырларын сипаттағанда, көбінесе олардың ет өнімділігіне назар аударғанымен, іс жүзінде бұл тұқымның біріккен түрі бар.

Ең алдымен, сиырдың өнімділік қасиеттерін жақсарту барысында бастысы ет бағытының түріОны қалыптастыру келесідей болды:

1. өте ұзақ уақыт бойы мал жайылым жайылымдарында сақталып, қыста үйге кіруге рұқсат етілді;
2. үй-жайда қысқы кезеңде мал тек қопсытқышпен, силос және әртүрлі концентраттарды пайдаланып берілді;
3. тәрбиелеу сүтқоректің әдісімен жүзеге асырылды (яғни, балапаннан кейін сиырлар таратылмады, басты ерекшелігі бұзаудың өсуіне байланысты болды);
4. тек қана ет сипаттамаларын өсіру.

Ет пен сүтті тұқымның екінші түрін игеру үшін жануарларды іріктеу тек қана ет тағамдары үшін ғана емес, жұмсақ (сүттің май құрамына ерекше назар аударылған) үшін де жүргізілді.

Балапаннан кейін біраз уақыттан кейін бұзау анадан алынды және бөтелкеден ішеді. Сиырларды жақсы үлестіру үшін оларға концентраттар ғана емес, азық ретінде шырынды азықтар берілді.

Сиырдың белгілі бір түрін өсіру әдісіне ұқсас сипаттама бізді тек тұқым тарихымен таныстырудан ғана емес, сонымен бірге тудырады.

Үй жануарларыдан көбірек өнімдер алуға мүмкіндік беретін өз фермаларында жануарларды ұстау мен тамақтандырудың барлық жоғарыда аталған мүмкіндіктерін пайдалануды ұсынамыз.

Қазақ ақбасты малдың сыртқы түрінің сипаттамалары

Сырттай, бұл сиырларды тану қиын емес, әсіресе түйсігі тұқымның атауында жатыр. Бұл жануарлар туралы олардың түсі барлық қызыл түстерде көрінеді деп айтуға болады. Бірақ мұнда сиырдың басы, оның шырыны, сондай-ақ іші мен аяғының төменгі бөлігі ақ түсті болады.Ақ ақ олардың қылшақты щеткасы.

Қазақ ақ басы бар сиырлардың денесі, тіпті өнімділік тұрғысынан алғанда, сиыр ет пен сүт түріне қарағанда, айқын ет түріне ие.

Бұлшықеттің қарқынды дамуына байланысты, денесі баррель тәрізді. Жануарлардың шырыны өте тығыз, сондықтан ол қатты алға басады (бұл әсіресе бұқаларға тән).

Қалмақ және қазақ тұқымдарының тұқымынан бұл тұқым көшірілді қысқа аяқтар. Дегенмен, бұл мүмкіндік ешбір жағдайда кемшілік деп қарастыруға болмайды, өйткені жоғары аяқтарда жануарларға әсерлі салмағын көтеру әлдеқайда қиын.

Сонымен қатар, аяғыдағы бұлшықеттер өте жақсы дамыған, бұл оларды күшті және тұрақты етеді.

Бұл тұқымның терісіне ерекше назар аудару керек. Олар өте серпінді, бұл жылына бірнеше рет салмақ жоғалтып, жеңілдетуге мүмкіндік береді. Тері астындағы тіндер өте жақсы дамығандықтан, майлы тіннің өте қарқынды жинақталуының арқасында.

Атап айтқанда, қазірдің өзінде өлтірілген жануардың орташа салмағы 295 килограмм, ішкі май мөлшері - 35,6 кг.Бірақ, осы тұқымды суыққа ауыстыру жинақталған майға ғана емес, сонымен бірге олардың ерекше жүнінің ерекшеліктеріне де көмектеседі.

Жазда бұл сүт сиырларының ең көп мөлшері: өте қысқа, тегіс, жылтырақ. Бірақ қыста сиырлар өте ұзын және қалың қылшыққа ие болады, кейде бұйралауға болады.

Қазақ сиыр сиырларында ірі қара мал сияқты ірі өлшемдер бар:

1. жануарлардың биіктігі 125-ден 130 сантиметрге дейін болуы мүмкін, бұл олардың гендеріне айтарлықтай тәуелді болады;
2. кеуде тереңдігі 68-70 сантиметр;
3. иық пышақтарының артындағы кеуде ені 43-45 сантиметр;
4. жалпы кеуде қуысы 187-190 сантиметр;
5. магистральдың ұзындығы малдың жынысына байланысты және 150-ден 155 сантиметрге дейін өзгеруі мүмкін;
6. метасарф 18-20 сантиметрге жетеді.

Сондай-ақ, бордақылауға арналған мал туралы да қызықты.

Қазақ ақ бас сиырларының тұқымдарының мақтана алатын қасиеттері

Бұл сиырларды өсіру мен сақтаудың көптеген артықшылықтары бар. Олар өте керемет шаруашылықтарда кеңінен қолданыладымұнда әр адам үшін жануарларды мал жайылымдарында ұстау мүмкіндігін көру өте қиын, бұл үлкен артықшылық.

Мазмұнның ең маңызды артықшылығы - бұл қабілет оларға бордақылаудың кең ауқымды түрін қолданубұл азық-түлік шығындарын мүлде жоққа шығарады.

Жалғыз нәрсе - жануарларды жайылымдарға арналған үлкен алаңдармен, жақсы жемшөп базасымен қамтамасыз ету. Бұл үшін қазақтың ақ түсті бас сиырлары қажетті сипаттамаларға ие, олар келесіде ашылады ұрпақ қасиеттері:

1. Жануарларды азықтандыруға жол бермеу.

Генетикалық кодта жабайы көшпелі сиырлардың тұқым қуалаушылықтары бар, бұл тұқым тәуелсіз және тек аяқтарында табылуы мүмкін тағамды жеуге үйренеді.

Қазақ ақ бас сиырларының ас қорыту жүйесі жануарларға тірі салмақты жылдам алуға мүмкіндік беретін аса ірі шөптерді керемет өңдейді және ассимиляциялайды.

Бұл артықшылығы тұқымның қызмет етуін айтарлықтай жеңілдетеді, өйткені қыс мезгілінде тіпті жануарларды тамақтандыруға не істеу керектігін түсінуге болмайды.

1. Жоғары және төмен температураларға жақсы төзімділік.

Өте қатты терілер мен «қыс» шашты өсіру қабілеті жануарлардың жақсы жылу алмасуына ықпал етеді.

Сондай-ақ, қыста, әдетте, олар тұрақты дене температурасын ұстап тұруға мүмкіндік беретін майлы тіндердің көп мөлшерін жинайды.

Жазда олардың салмағы азаяды, жүн қысқа болады, бұл жоғары температура, ылғалдың жетіспеушілігін жеңілдетеді.

1. Жас жануарлардың өте қарқынды өсуі.

8 айға дейін өсірілетін қуыршақтар кем дегенде 210 кг салмақпен, ал бұқа массасы 250 килограммға жетеді.

Бір жарым жасқа (және жиі ертерек), жануарлардың салмағы 450-470 кг-ға жетеді. Бұл өте маңызды микроэлементтер бар бұзаудың ағзасын қамтамасыз ететін ана сүтімен ұзақ уақыт бойы тамақтандыруға, сондай-ақ тұрақты тағамды параллель тұтынуға үлкен ықпал етеді.

Тұқымның орташа тәуліктік пайдасы 1-ден 1,5 кг-ға дейін, ал шығындарға тек қана 6 бірлік. Қарқынды салмақ көп.

1. Сиыр етінің жоғары сапалы сипаттамасы.

Қазақтың ақ бас тұқымынан алынған сиыр өте жоғары шырындылықпен ерекшеленеді. Сондай-ақ, бұл жануарлар тек тері астына ғана емес, сондай-ақ бүкіл дененің бұлшық еті арасында майдың тұндыруымен сипатталады.

Осыған байланысты, ет кесу мәрмәр үлгісіне ие, ол үшін сиыр мақтанышпен мәрмәр деп аталады.

Сондай-ақ, бұлшық ет майының қабатының арқасында етдың құрамында майдың жоғары мөлшері мен жақсы дәмі бар, ал қыста жануар мұздатылмайды және тағамның болмауынан өлмейді.

1. Сипатталған тұқымды жануарларды жерсіндіру өте жақсы жүреді.

Бұл сиырлар үшін әдеттегі климаттық жағдайлардың болуы күндіз ауа температурасы + 50ºС-тан жоғары, ал түнде, тіпті жазда, минусқа дейін төмендейтін Қазақстан аумағы болып табылады.

Сондықтан жануарлар солтүстік және оңтүстік аймақтарға бейімделе алады.

1. Теріні жоғары сапалы былғары өндіруге арналған теріге қолдану мүмкіндігі.

Тұқымдық терінің өкілдері өте массивті, орташа қалыңдығы 11,5 миллиметр болуы мүмкін.

Бұл сізге ең жоғары қарқынды өңдеуге, жоғары құны бар эксклюзивті өнімдерді жасауға мүмкіндік береді.

Тұқымның қандай қасиеттері оның кемшіліктеріне байланысты болуы мүмкін?

Тәжірибелі малшылардың бағалауы бойынша, қазақтың ақ бас сиырдың денесі тар болып саналады, бұл тұқымды өзінің толық әлеуетіне жетуге мүмкіндік бермейді.

Әрине, осы көрсеткіштермен бұл сиырлар ең жақсы тұқымдардың біріне жатады, бірақ сөзсіз, онтогенездің басқа түрімен, дененің бұлшықет күші үлкен болады.

Көптеген кемшіліктерді қамтиды сиырларға олардың ұрпақтарына шамадан тыс күтім жасау.

Үйленуден кейін сиыр тіпті адамға қатысты агрессиялықты көрсетуі мүмкін, сондықтан оған нақты қажеттілік болмаса, бұл процеске араласпауға кеңес беріледі.

Тұқымның өнімділігін сипаттау

Бұл жануарлардың қосымша күш-жігерінсіз өте қысқа мерзімде. рекордтық салмақты ғана қабылдай алады. Атап айтқанда, ересек әйелдердің салмағы 540-дан 580 кг-ға дейін жетуі мүмкін, алайда жеке жануарлардың саны 800-ге дейін жетуі мүмкін.

Бірақ қазақтың ақ бас тұқымының бұқа массасының рекордтық көрсеткіштері - 950 кг. Бірақ, егер ерте жас бұқа кесілген болса, онда бұқалар 1100 кг-ға дейін салмақ көрсеткішіне ие болады.

Сою кезінде алынған ет өнімдерінің мөлшері әдетте барлық жануарлардың қаңқа салмағының жалпы салмағының 53-55 пайызын құрайды.

Өте жақсы бордақылаумен бұл көрсеткіш тіпті 65% -ға дейін көтерілуі мүмкін, бірақ бұл жағдайда ғана ет майға ұшырайды. Жануарлардың қаңқасы өте берік, бірақ тар және жеңіл болса да. Оның массасының жалпы массасының үлесі 13,9% -ды құрайды, бұл өте төмен көрсеткіш.

Тұқымның көбеюі: ең маңызды көрсеткіштер

Сиырлар мен бұқалардың жыныстық қатынастары сипатталған тұқымның ерте кезеңі өте ертерек, бірақ 10 жылдан асады. Осы фактордың арқасында тіпті екі адамның табыны өте тез өсіп, жаңа ұрпақтарды тудырады.

Әдетте, алғашқы төлдеуден кейін жыл сайын келесі жағдайлар орын алады. Таудың дәні 90-95% кем емес.

Қазақ ақбас сиырларының өте маңызды артықшылығы - олардың жақсы дамыған аналар бейнеқосылғысы, соның арқасында жаңа туылған сәбилердің өмір сүру деңгейі шамамен 100% құрайды, алайда адам үшін бұл әрдайым жақсара бермейді.

Үй жануарлары үйде, үйде немесе үйде қайда болғаны маңызды емес, жануарлар бұғазды сыртқы араласусыз қажетті қамқорлықпен қамтамасыз етеді.

Жаңа туған нәрестелер өте үлкен туады - орта есеппен 27-30 кг-ға дейін (жынысына байланысты). Бірақ, дененің үлкен мөлшерінің арқасында сиыр етін бітеу үрдісіне өте төзімді, асқыну өте сирек кездеседі.

Қазақ ақ бас сиырларының сүт өнімділігі

Сүтті беру мүмкіндігі сиырдың кез-келген түрінің маңызды факторы болып табылады. Атап айтсақ, малдың өнімділігінде ет өндіретін болса да, сыпайылық оның маңызды артықшылықтарының біріне жатады (әсіресе аралас типтегі өкілдер арасында).

Егер біз ақ сиырдың қазақстандық сиырларының сүт өнімділігін бағалайтын болсақ, ол өте төмен. Орташа жылдық сүт өнімі - 1000-1500 кг сүт ғана.

Кейбір шаруашылықтарда бір лактация үшін ет пен сүт үлгісіндегі сиырлардан шамамен 6000 кг сүт алуға болады. Алайда, тұқымның артықшылығы - бұл пайдалы өнімнің дәмі мен майының мазмұны. B

Ашық кеңістікте жайылымды және жануарларды тек қана өсімдік азығымен азықтандыруға байланысты сүт басқа сүт тұқымдарына қарағанда өте пайдалы және дәмді болады.Май құрамының көрсеткіші де өте жоғары, ол 2,8-4,8% құрайды.

Әрине, сүттің майлы құрамы тамақтану мен балауызға байланысты ауытқу қабілетіне ие, бірақ тұтастай алғанда ол әлі де жоғары деңгейде қалып отыр.

Біраз жылдар бұрын елімізде қазақтың асыл тұқымды ақбас сиырының бәсі биік болғаны ұмытыла қойған жоқ. «Береке» шаруа қожалығының басшысы Айдарбек Бекжановтың бүгінгі қам-қарекеті қазақтың асыл тұқымды ақбас сиырының бір кезде баршаға тараған даңқын қайтадан жаңғыртуға бағытталып жүргендей көрінеді. Әрине, мал өсіру оңай шаруа емес. Қайткен күнде де еңбекке төккен маңдай терің ырыс болып оралатын адал кәсіп. Сол кәсіпті бүгінгі талапқа сай дөңгелету мал тұқымын асылдандыруға тікелей байланысты. Тегі асыл мал таразы тартады емес пе?