Қызылордалықтардың кәсібі қарқынды дамуда

Шүкір, күнделікті несібемізді базардан тауып отырмыз. 20 жылдан бері жеміс-жидек сатумен айналысып келемін. Құдайдың берген берекесі. Азын аулақ қаржымен бастадық. Қаржыны айналдыра келе өрісіміз де кеңейді. Саудаға теориялық білімнің қажеті жоқ. Тек ептілік пен есеп қисапқа жүйрік болсаң ғана жеткілікті. 5 жыл университетте білім алып, кәсіпке қаражатың болмаса, оқудың қажеті қанша?! Бизнес тренингтерге екі бастан қарсымын. Адам өзінің құпиясын жұртқа жайғанын қашан көрдік?! Олар да халықтың ақшасына күн көріп жүргендер. Сауда саттыққа байланысты оқу оқып, дүркіреп кеткендерді өмірлік тәжірибемде кездестірмеппін. Базар аумағындағы барлық сатушылардың білімі жоқ деп толық айта аламын, – дейді сатушы Алма Боранбаева.

Біздің экономика сауда-саттықтан тұрады. Қазіргі уақытта алып-сатуды жақсы меңгерсең, кәсіпте біраз жерге баруыңа болады. Өйткені біздің мемлекет әлі де жас. Нарық бос жатыр. Тек Қытайдан келетін тауарларды әкеліп сатудан басқасын таңдасаңыз екен. Өйткені ол жақты жаулап алған пысықтар бар (күледі). Екінің бірі Қытайға бара алады, екінің бірі ағылшынды біледі, “Алибабаға” шыға алады. Бәсеке көп. Бірақ бізде өндіріс аз, қызмет көрсету саласы, тамақ өндірісі бос жатыр. Игеру керек. Ебін табу қажет. Баланы да ерте жастан саудаға үйрету керек екенін түсіндім. Себебі уақыттың талабы – осы, – дейді белгілі кәсіпкер Бекұлан Сағындық.

Пандемия басталған сәт жабайы сауданың болашағы болмайтынын аңғартты. Яғни онлайн сауда базарлардың жұмысын біраз тығырыққа тіреді. Жалпы әлемдегі Онлайн сауда нарығында тұтынушылар үлесі биыл Қазақстанда да артқан. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі деректерінде, қазақстандықтар цифрлық сервистерді белсене қолданып, бірінші жарты жылдықта интернет дүкендердегі сауда-саттық көрсеткіштері екі есе өскен. Онлайн тұтынушылар тарапынан әсіресе азық-түлікке, балаларға арналған тауарларға, дәрі-дәрмекке деген сұраныс жоғары болған. Отандық e-commerce нарығының өкілдері, мемлекеттік орындар алдағы уақытта бұл нарықтағы логистикалық және төлем инфрақұрылымын дамытуға басты мән береді. Сондықтан базардағы сатушылар қазірдің өзінде ғаламторға бейімделіп, онлайн сатылымға көшу керек. Егер мұны назарға алмаса банкротқа ұшырайтыны анық. Жалпы саудагер мамандығын оқудың да қажеті шамалы. Себебі ғаламтор дамыған заманда маман болып шығудың қажеті шамалы. Ғалымдардың болжамы бойынша, жойылатын мамандық қатарына енгеннен кейін көңіл бөлмей-ақ қойсақ та болады, – дейді бизнес аналитик Арайлым Әуелбекова.

2016 жылдың көктемінде «Жеке бизнес» кәсіпкерлік мектебіне қатысқан едім. Сол кезде «ALMA Films» деп аталатын жарнамалық бейнеролик түсіретін компания ашқанмын. Қазір қосымша сол кәсіппен де айналысып жүрмін. Негізі бір жобам ғана бар еді, енді Foodtruck-пен екеу болды. Менің байқауымша, бір бизнес-тренингке барып, бизнес бастап кететіндері некен-саяқ. Әрине, бірден нәтиже бермесе де, азды-көпті табыс табатыны анық. Ең бастысы,  ешқашан берілмеу қажет. Ерік-жігерің мықты болса, қателіктен қорықпай, қайтпасаң, табандылық танытсаң – түбі жеңіске жетесің! Жақында бір журналдан әлемге әйгілі киноактер Брюс Лидің мынадай сөзін оқыдым: «Мен соққы жасаудың он мың тәсілін меңгерген адамнан емес, бір тәсілді он мың рет қайталаған адамнан қаймығамын». Сол себепті, саудамен айналысатындар үшін  қажет ең басты қасиет – табандылық. Табандылық – табыстың кілті! Сондай-ақ бизнесте табысқа тезірек жету үшін білім керек. Менің ойымша, күні кешеге дейін мүддесі бір, пікірлері үндес қазақи орта жетіспей келген. Қазір сондай орта қалыптасып келеді. Әр түрлі жоғары оқу орындарында қазақ кәсіпкерлерінің қатысуымен шеберлік сабақтарының өткізілуі көз қуантады. Іздеймін, оқимын, қайтсем де кәсіпкер боламын деген талапты жанға ақпарат жеткілікті. Қазір нарықта бизнеске баулитын бірнеше мектеп бар. Ешқайсысын бөле-жара қарамаймын. Әрқайсысы атап өтуге тұрарлық үлкен еңбек етіп жатыр. «Даму» кәсіпкерлік дамыту қорында да кәсіпкерлерге арнап курстар өткізеді. Қазіргі таңда таңдау мүмкіндігі мол. Ал өзім оқыған соңғы «Vertex» курсы туралы айтсам, бұл жерде басқа курстардағы сияқты басымдық ақша табуға емес, өзіңді жеңуге негізделеді. Ең басты өнім – өзің дейді. Ерекше атап өтетінім, жастар қай жерде оқыса да, білім қуалап жүре бермей, нақты іске көшу керек. Себебі бұл өз басымда бар, мен де сондай жанның бірімін, – дейді кәсіпкер Дархан Кәрімов.

Бір күні бастығымыз барлық қызметкерлерді жинап, «Бизнес семинарға қатысасыңдар», – деді. Қуанып қалдық. Алайда 5 мың теңгеден жинауымыз керек екенін естігенде әлгіндегі қуаныш су сепкендей басылды. Семинар ақылы екен. Бастық міндеттеген соң бармай қалуға болмайды. Айтылған жерге бардық. Семинарға ұзын-ырғасы 50-ге жуық адам жиналыпты. Қатысушылардың әрқайсысынан 5000 теңгеден (алдыңғы қатардағылар 10 мың теңге) қағып алса, онда мына бизнес-тренер кемі 250 мың теңге табатын болып тұрғаны ғой. Соншалықты не айтады екен деп сыни көзбен зейін қойып тыңдай бастадым. 3 сағатқа созылған семинарда іліп алар ештеңе айтылмады. Естігеніміздің бәрі – бұрыннан құлаққа сіңген дүниелер. Мысалы, әлгі бизнес-тренер былай деп әңгімесін бастады: «Бұрын коммуникация деп телефон, интернет секілді байланыс құралдары көз алдыма елестейтін. Сөйтсем, коммуникация дегенде қарым-қатынас екен. Екі адам бір-бірімен ақпарат алмаса ма, міне, бұл коммуникация! Мен бүгін сіздермен коммуникация орнатқалы тұрмын. Өйткені әрбіріңізде баға жетпес ақпарат кені жатыр. Соны бір-бірімізбен өзара бөліссек…». Бір жаңалық айтар деп соңына дейін мұқият тыңдадым. 3 сағатта мен білетін, жалпы көпшілік білетін нәрселер айтылды: Бизнес бастау үшін кәсіпкер ештеңеден қорықпау керек. Қиыншылықтарға қарамай алған беттен таймау керек. Тек еңбек ету керек, т.б.

Барғаныма өкіндім. Біреудің қалтасын қампайтқан 5 мың теңгеге 1 пайдалы кітап алып оқыр едім. Зая кеткен 3 сағатта үйіліп жатқан қағаздарымды реттеп, ертеңгі күннің сабағына дайындалар едім деп ойладым. Мені таңдандыра алмағанымен, тренер өзгелердің көңілінен шыққан сияқты. Ауыздарын ашып, аһ ұрып отырғандарды көрдім. Әлгі демагог тренер манипуляция тәсілдерін жақсы меңгерген екен. Жаттанды ақыл-кеңестерін түрлі мысалдар арқылы жеткізіп, аудиториямен тығыз байланыс орнатуға тырысты. Тойдағы тамада іспеттес. Ең қызығы, coffee break уақытында болды. Өте қымбат киінген, шаштарын жақпамаймен қайырған 30-дар шамасындағы екі жігіт қасымызға келіп, алған әсерлерімен бөлісе бастады. «Қанша тренингке барып жүрмін. Дегенмен ешқайсысынан дәл бүгінгідей әсер алмаппын. Бұл кісі нағыз гуру екен», – деп өзара сөйлескен болып, әлгі тренерді бізге естіртіп мақтай бастады. Бірден сездім. Бұлар – бизнесмен рөлін сомдап жүрген әртістер.

Бұрындары алик, малик, шарик секілді ойындарға клиент тарту үшін біреуді жалдап, оны ұтқызып, небір құйтырқы іс-әрекеттерге барушы еді ғой. Бұл жігіттер бизнес-тренерге деген сенімді ояту үшін, яғни жұртқа «бұл тренерге дәулетті, іскер азаматтар да барады екен ғой» деген ой қалыптастыру үшін жүрген жалдамалы жандар. Жұртқа берері жоқ семинар өткізген сол бір қызыл сөз шеберінің кесірінен бизнес-тренерлерден мүлдем көңілім қалды. Бәрінікі де шоу. Енді бармаспын тренинг атаулыға, ‒ дейді Айнұр.

«Өсіп жатқан ел үшін бизнес-тренингтердің көбейгені қалыпты жайт. Бірақ оны ұйымдастырудың да әртүрлі схемалары бар. Мысалы, жай ғана адам келіп, ақшасын төлеп, менің тренингтеріме қатыса алмайды. Ол үшін арнаулы компания қомақты қаражатын төлеп, өзінің қызметкерлерін шақыра алады. Тренингтерге қатысамын деп жүргендерге кеңесім, алдымен сізге дейін сол бизнес сабақтарға қатысқан адамның пікірін біліп алыңыз. Қысқамерзімді тренингтердің мақсаты – оқыту емес. Өйткені қысқа мерзімде оқып-меңгеру мүмкін емес. Оның міндеті – адамға стимул беру, «мен де істей аламын» деген ойға жетелеу. Әрине, қызыл сөзге шебер алаяқтар мұны да өз пайдасына қолданып жүр. Олар үшін бұл тек – табыс көзі. Біздің мақсатымыз басқа. Тренингтен түсетін табысым қажеттіліктерімді толық қамтамасыз ете алатындай көлемді емес. Тек сервис саласында лайықты мамандар қалыптасса деймін, – дейді Әлішер Елікбаев