Қазақстандағы еңбек нарығы

Елімізде еңбекке жарамды жұмыспен қамту барысы оңтайлы жүргізілуде, - деп хабарлайды "Opennews.kz" ақпарат агенттігі.

Алдымен,  еңбек нарығы – мемлекеттік кәсіпорындарда бұл белгілі бір мерзімге ашылған бос жұмыс орындарының жиынтығы екенін айта кету керек. Басқаша айтқанда, бұл әртүрлі қызмет салаларында көрсетілетін қызметтерді ұсынуға және жұмыс күшіне деген сұранысқа негізделген ерекше экономикалық қатынастар. Бұл да ел экономикасының құрамдас бөлігі болып табылады.        
Кез келген уақытта адамдар жұмысқа орналасу проблемасымен ұшырасады. Жұмыс іздеу көп жағдайда ұзақ және қиын процесс. Біреулер үшін жұмыс іздеу - бұл мүлдем қалыпты және әдеттегі жағдай, басқалары үшін - мүлдем жаңа және белгісіз нәрсе. Қазақстанда жұмыс іздеуді жеңілдету үшін жұмыс іздеу және жұмысқа қабылдаудың бірыңғай онлайн платформасы – Электрондық еңбек биржасы құрылды. Ол enbek.kz интернет-порталының негізінде жұмыс істейді және бос жұмыс орындары туралы мәліметтер мен бірнеше дереккөздерден – үміткерлердің өздерінен, барлық жұмыспен қамту орталықтарынан, рекрутингтік агенттіктерден, БАҚ, интернет сайттарынан алынған мәліметтерді қамтиды. 
Түйіндемеңізді үйде отырып, онлайн режимде желіге орналастыруға, жұмысты өзіңіз іздеп, жұмыс берушілермен тікелей байланысуға болады.
Халықты жұмыспен қамту мәселелерін шешу үшін «Еңбек» Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) мынадай бағыттар бойынша мемлекеттік қолдау шараларын көздейді:
1) Бағдарламаға қатысушыларды техникалық және кәсіптік біліммен және қысқа мерзімді кәсіптік оқытумен қамтамасыз ету;
2) жаппай кәсіпкерлікті дамыту;
3) халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және жұмыс күшінің ұтқырлығы арқылы еңбек нарығын дамыту;
4) «Жастар – ел тірегі» жалпыұлттық жобасы бойынша кешенді шараларды жүзеге асыру.
Қазақстанда 9,2 млн адам жұмыс күшінің құрамына кіреді 2010 жылы өсім 570 мың адамды немесе 7% - ды құрады (Ұлттық статистика бюросы ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігі, 2021 жыл).
"Халықты жұмыспен қамту туралы" ҚР Заңына сәйкес халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясат толық, өнімді және еркін таңдап алынған жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге бағытталған:
- жұмыс күшін дамыту, оның ұтқырлығын арттыру;
- еңбек бостандығына және кәсіпті еркін таңдау құқығын іске асыруда барлық азаматтар үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
- азаматтардың еңбек және кәсіпкерлік бастамаларын қолдау, олардың өнімді, шығармашылық еңбекке қабілетін дамытуға жәрдемдесу;
- білім беру жүйесін Еңбек нарығының қажеттілігіне және оның даму перспективаларына сәйкес кадрлар даярлауға бағдарлау;
-жұмыс іздеуде қиындық көріп жүрген адамдарды жұмыспен қамтуды қолдау шараларын іске асыру;
- жаппай жұмыссыздықтың алдын алу және ұзақ мерзімді жұмыссыздықты қысқарту;
- жұмысынан айырылған жағдайда міндетті әлеуметтік сақтандыру және жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау;
- жұмыспен қамту орталықтары арқылы еңбек делдалдығын ұйымдастыру жеке жұмыспен қамту агенттіктері.
Сонымен бірге, 2020 жылдан бастап дағдарыс кезінде азаматтарды жұмыспен және табыспен қамтамасыз ету үшін жаңа екі жылдық Жұмыспен қамтудың жол картасы жүзеге асырылуда. Осы бағдарламаның арқасында өткен жылы республика бойынша әлеуметтік, инженерлік-көліктік инфрақұрылым, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және елді мекендерді абаттандырудың 6,7 мың жобасын жүзеге асыруға бағытталған 239 мың адамды жұмыспен қамтуға мүмкіндік туды.
2021 жылы 42,5 мың жұмыс орнын құру жоспарлануда, оның 68%-дан астамы тұрақты (28,8 мың).

Халықты жұмыспен қамту орталықтары

Аудандарда, облыстық және Республикалық маңызы бар қалаларда, астанада жұмыс істейтін халықты жұмыспен қамту орталықтары Қазақстанның мемлекеттік Жұмыспен қамту қызметі жүйесінің өзегі болып табылады.
Жұмыспен қамту орталықтары-жұмыс іздеп жүргендердің немесе қолайлы кадрлардың барлығына арналған алғашқы байланыс мекемесі.
Олардың міндеті-азаматтар мен жұмыс берушілерге делдалдық қызмет көрсету, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларын және жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды іске асыру.
Халықты жұмыспен қамту орталықтары "Халықты жұмыспен қамту туралы" ҚР Заңының негізінде қызмет көрсетеді.
Қазақстанда 204 жұмыспен қамту орталығы жұмыс істейді.
Жұмыспен қамту орталықтарында арнайы дайындалған қызметкерлер жұмыс істейді және бірыңғай жұмыс стандарттары қолданылады.

Электрондық еңбек биржасы

Электрондық еңбек биржасы немесе Enbek.kz - бұл бірыңғай платформа, ол жұмыс іздеуден бастап, лайықты қызметкерлерді мемлекеттік қызметтерді алуға және жұмыспен қамтуды қолдау шараларына дейін жұмыспен қамту саласындағы қызметтер супермаркетін білдіреді.
Электрондық еңбек биржасына 204 жұмыспен қамту орталығы, 44 жеке жұмыспен қамту агенттігі, 5 интернет-алаң қосылған.
Платформа барлығына тегін, экономиканың барлық салаларын қамтиды және елдің әр ауданы мен ауылында қызмет көрсетеді.
Электрондық еңбек биржасында жұмыс берушілер мен жұмыс іздеушілер үшін қызметтер мен сервистердің кең спектрі бар.
1. Жұмыс және лайықты қызметкерлерді іздеу бойынша тегін сервис
Enbek.kz бұл жұмыс іздеудің ең үлкен базасы. Жыл сайын орта есеппен 800 мың бос орын және 600 мың түйіндеме орналастырылады, шамамен 400 мың азамат жұмыс табады.
Сонымен қатар, жұмыс іздеушілер мен жұмыс берушілер тек Қазақстан ішінде ғана емес, Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдерде де лайықты жұмыс іздей алады. Бұл ЕАЭО-ға қатысушы елдердің еңбек биржаларымен интеграцияланған "Шекарасыз жұмыс" сервисінің арқасында қолжетімді болды.
Сондай-ақ, электрондық еңбек биржасында Мемлекеттік қызметтің бос орындары мен "Самұрық-Қазына"компаниялар тобының бос жұмыс орындары ұсынылған.

2. Мемлекеттік қызметтер және жұмыспен қамтуды қолдау шаралары
Электрондық еңбек биржасында халықты жұмыспен қамту орталықтарына қашықтықтан жүгіну мүмкіндігі бар.2020 жылғы қарашадан бастап халықты жұмыспен қамту орталықтарының қызметтері Қазақстандықтарға электрондық еңбек биржасындағы "жеке кабинет" арқылы онлайн-режимде қолжетімді болды:
- жұмыс іздеп жүрген адам және жұмыссыз ретінде тіркелу;
- лайықты жұмыс таңдау;
- мемлекет субсидиялайтын жұмыс орындарын таңдау (жастар практикасы, қоғамдық жұмыстар, әлеуметтік жұмыс орындары, ұрпақтар келісімшарты, бірінші жұмыс орны);
- жұмысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлемге өтінім беру.
Онлайн-қызметтерді іске қосу халықтың жұмыспен қамту орталықтарының қызметкерлерімен жеке байланысын азайтуға және азаматтар үшін қызметтердің қолжетімділігін арттыруға мүмкіндік берді. Жұмыспен қамту саласындағы қызметтерді алуға өтініш білдірген азаматтардың шамамен 30-40% - ы онлайн форматты пайдаланады.
3.Талап етілетін дағдыларға Онлайн оқыту
Көптеген мамандандырылған кәсіби білім тез ескіріп, жаңасымен алмастырылатын жағдайда қажетті дағдылар мен құзыреттерге ие болу бірінші орынға шығады.
Еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болып қалу үшін ізденушілерге 2021 жылғы шілдеден бастап электрондық еңбек биржасында онлайн-оқыту алаңы қолжетімді болады skills.enbek.kz, бұл қысқа мерзімді онлайн оқыту курстарының маркетплейсі. Онлайн оқыту еңбек нарығында сұранысқа ие дағдыларды үйренуге немесе біліктілігін арттыруға ниет білдірген Қазақстанның кез келген азаматы үшін қолжетімді.
Сайтта көптеген курстар тегін беріледі. Алаң аспаздық және аспаздық іс, косметикалық, заңгерлік және бухгалтерлік қызметтер, Құрылыс, Агрономия, қонақ үй және мейрамхана ісі, іс жүргізу, IT, SMM салаларында курстар ұсынады.
4. Ерікті түрде қоныс аудару бойынша консультациялық қызметтер алу
2021 жылы электрондық еңбек биржасында еліміздің оңтүстік өңірлерінен солтүстікке ерікті түрде қоныс аудару сервисі жұмысын бастады.
Биржада әрбір қабылдаушы елді мекеннің паспорты көрсетіледі, онда оның барлық әлеуметтік инфрақұрылымы, бар өзекті бос орындары, қоныс аудару бойынша мемлекеттік қолдау шаралары көрсетіледі.
Порталда азаматтар қабылдаушы өңірлердің нақты жұмыспен қамту орталықтарына консультация алуға онлайн өтінім жолдай алады. Өз кезегінде, жұмыспен қамту орталығы қоныс аударудың барлық мәселелері бойынша жүгінген әрбір азаматпен атаулы жұмыс істейді.

Жұмыс іздеу

• Интернетте

• Жұмыспен қамту орталығында
• enbek.kz онлайн жұмыс іздеу платформасы арқылы
• Баспасөзде
• Жеке контактілерді пайдаланған кезде

• Кәсіпқойлар қоғамдары мен бірлестіктерінде:

• Қоғамдық орындарда:

Дүкен витриналары, шаштараздар және басқа да орындар, көшелердегі билбордтар және т.б.
Сіз есте сақтауыңыз керек - сіз жұмыс іздеуді өз жұмысыңыз ретінде қарастыруыңыз керек! Күн сайын кем дегенде бір сағатты жұмыс табуға арнау үшін уақытыңызды жоспарлаңыз. Бұл қысқа мерзімде жаңа жұмыс табудың жалғыз жолы . 

Жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік қолдау шаралары

Қазақстанда әрбір азаматқа кепілдік беріледі:
 - мамандық пен жұмысты еркін таңдау,
 - еңбек, қандай да бір кемсітушіліксіз және оған мәжбүрлеусіз,
 - жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау.
Еңбек делдалдығы-халықты жұмыспен қамту орталықтарының жұмыс іздеп жүрген адамдарға және жұмыссыздарға лайықты жұмыс таңдауда жәрдемдесуі.
Жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары қамтитын:
- қысқа мерзімді кәсіптік оқыту-қажетті Біліктіліктің жоқтығынан жұмыс таба алмайтын, мамандығын ауыстырғысы келетін немесе бұрынғы мамандығы бойынша жұмыс істеу қабілетін жоғалтқан жұмыссыздарды даярлау және біліктілігін арттыру. Оқыту еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтар бойынша және жұмыс берушілердің өтінімдері бойынша жүргізіледі;
- кәсіпкерлік бастамашылыққа жәрдемдесу жөніндегі шаралар - "Бастау Бизнес" жобасы шеңберінде кәсіпкерлік дағдыларға оқыту, Микробизнес ашу үшін микрокредит беру және мемлекеттік гранттар беру;
– мемлекет субсидиялайтын жұмыс орындары-жалақыны ішінара немесе толық бюджет есебінен қаржыландыра отырып, жұмыссыздарға берілетін жұмыс орындары (жастар практикасы, қоғамдық жұмыстар, әлеуметтік жұмыс орындары, ұрпақтар келісімшарты, алғашқы жұмыс орны, күміс жас);
- жұмысқа орналасуға жәрдемдесу және/немесе кәсіпкерлік бастама бойынша міндетті шартпен жұмыс күші артық облыстардан еңбек күші тапшы облыстарға ерікті түрде қоныс аудару;
- мүгедектерді жұмысқа орналастыруға арналған арнайы жұмыс орындары-жұмыс орнын жабдықтауға байланысты жұмыс берушілердің шығындарын субсидиялау арқылы арнайы еңбек жағдайларына мұқтаж мүгедек адамдарды жұмысқа орналастыруға арналған жұмыс орындары. Мемлекеттен субсидия мөлшері жұмыс берушінің арнайы жұмыс орындарын жарақтандыруға арналған жабдықты сатып алуға, монтаждауға және орнатуға нақты шығындары негізге алына отырып айқындалады.
Жұмысқа орналастыру үшін жұмыс орындарының санынан квоталар белгілеу:
- еңбек қызметі үшін медициналық қарсы көрсетілімдері жоқ мүгедектер;
- кәмелеттік жасқа толғанға дейін ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, білім беру ұйымдарының түлектері болып табылатын жастар;
- бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды;
- пробация қызметінің есебінде тұрған адамдар.
Кәсіптік бағдарлау-азаматтардың мүдделері мен қабілеттерін, сондай-ақ еңбек нарығының мүмкіндіктерін ескере отырып, білім мен мансапты таңдауға қатысты шешімдер қабылдауы үшін оларға консультациялық қолдау көрсету.
Жұмыссыздарға әлеуметтік көмек:
- міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушылары болып табылатын және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдары бар жұмыссыздарға жұмысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлемдер;
-"Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы"Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларда және мөлшерде атаулы әлеуметтік көмек көрсету;
- ҚР "Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы"Заңында қарастырылған шарттар мен тәртіпте міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі шеңберінде жұмыссыздарға медициналық көмек көрсету.

Ақпаратты қайдан алуға болады

Өз еркімен қоныс аудару

«Еңбек» бағдарламасы аясында жұмыс күші тапшы өңірлерді жұмыс күшімен қамтамасыз ету, өңірлік теңгерімсіздік пен демографиялық теңгерімсіздікті жою мақсатында ерікті қоныс аударуға жәрдемдесу арқылы еңбек ресурстарының аумақтық ұтқырлығы ынталандырылады.
«Еңбек» бағдарламасына қатысушыларды өз еркімен қоныстандыру келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
-өңіраралық қоныс аудару – жұмыспен қамтуға және/немесе кәсіпкерлік бастамаға жәрдемдесудің алғы шарты бар жұмыс күші көп аймақтардан жұмыс күші тапшы аймақтарға. 
-өңірішілік қоныс аудару – экономикалық даму әлеуеті төмен елді мекендерден аудандық (аудандық) маңызы бар қалаларға, мемлекеттік тұрғын үй қорынан және/немесе жұмыс берушілердің қаражаты есебінен тұрғын үй беру және тұрақты жұмысқа жұмысқа орналастыру мүмкіндігімен экономикалық өсу нүктелеріне дейін. 
Өз еркімен қоныс аудару туралы негізгі ақпаратты мына жерден табуға болады.

Қазақстандағы жаңа кәсіптер мен құзыреттер атласы

Белсенді өзгеріп жатқан заманауи жағдайда еңбек нарығы да тез өзгеруде. Жаңадан мамандықтар пайда болып, танымал бола бастауда, ал кейбір мамандықтарға деген сұраныс азаюда. Көп адамдарда сұрақ туындайды: Қандай мамандық алу керек? Қай жұмыс таңдау керек? Дәстүрлі немесе жаңа мамандықты меңгерген дұрыс па?
Көптеген адамдар туыстары мен достарынан кеңес сұрайды, Интернеттен ақпарат іздейді және достарынан пікір жинайды. Әрине, олар әртүрлі кеңес береді: арманға жету, сүйікті ісін іздеу немесе отбасылық еңбек әулетін жалғастыру немесе беделді, жақсы жалақы алатын жұмысты таңдау.
Бәрі де жақсы сияқты, бірақ оған жету оңай емес. Беделді жұмысқа көпшілік ұмтылады және оған оқу үшін конкурс үлкен болады, содан кейін ондай жұмыс орнына бәсекелестік жоғары болады. Әрине, көпшілігі дамуға ұмтылады, бірақ бәрі бірдей қалаған нәтижеге жете алмайды. Жоғары табыс пен мансаптық жетістікке жету үшін сіз қиын сынақтар мен үлкен бәсекелестікке дайын болуыңыз керек. Отбасылық кәсіпті жалғастыру, әрине, туыстарыңыз сізден күтетін және жігерлендіретін лайықты таңдау. Дегенмен, бұл сіздің таңдауыңыз болмауы мүмкін, кәсіби шеберліктің құпиялары сізді шабыттандырмауы мүмкін.
Ал егер сіз жылдар бойы сұранысқа ие болатын, өзіңізді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және еңбек нарығында сұранысқа ие болатын мамандықты тапсаңыз ше? Бүгінгі таңда мұндай таңдауды біздің жаңа мамандықтар атласының көмегімен жасауға болады.
Жаңа кәсіптер мен құзыреттер атласы – бұл әр сала мамандарының пікірінше, қазірдің өзінде сұранысқа ие және жақын арада пайда болатын мамандықтар жиынтығы. Бұл Атласта бізге жақын болашақ 5-10 жылға белгіленген. 
Ұсынылған кәсіптер атласының материалдары технологиялық Форсайт негізінде болашақты болжау әдістемесін пайдалануға негізделген. Технологиялық Форсайт озық технологиялар мен кең инновациялардың дамуы кезінде қандай жұмыс дағдылары көбірек сұранысқа ие екенін анықтауға мүмкіндік береді.
Мамандықтар атласы туралы толығырақ мына жерден табуға болады.

Шекарасыз жұмыс

«Шекарасыз жұмыс орны» - бұл іздеу жүйесі, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер (Еуразиялық экономикалық одақ) - Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей аумағындағы бос жұмыс орындары мен бос жұмыс орындарын іздеушілер туралы ақпаратқа қолжетімділігі бар сервис. Жобаға бес елдің жұмыспен қамтудың ұлттық жүйесі жұмылдырылған.
Іздеу жүйесі ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің азаматтарына жұмыс іздеу және жұмысқа орналасу үшін (өз елінің аумағында да, ЕАЭО-ға мүше өзге мемлекеттерде де), ал жұмыс берушілерге персонал іздеу үшін жаңа мүмкіндіктер береді.
«Шекарасыз жұмыс» сервисі 2021 жылғы 1 шілдеден бастап жұмыс істейді. Мысалы, Қазақстанда жұмыс іздеп жүрген адам  басқа «бестік» елдегі бос жұмыс орындарын қарастыруға мүмкіндігі бар. Бұл ретте қосымша тіркеу талап етілмейді, өзінің ұлттық жүйесінде тіркелу жеткілікті. 
Қазақстанда сервис Enbek.kz (электрондық еңбек биржасы)порталында қолжетімді, оны порталда тіркелген пайдаланушылар – жұмыс берушілер мен қоса іздеушілер пайдалана алады.
«Шекарасыз жұмыс» жүйесінде түрлі сүзгі жиынтығы бар, бұл қызықтыратын параметрлер (жалақы, жұмыс тәжірибесі, кәсіп, кәсіби сала және т.б.) бойынша неғұрлым қолайлы және нақты іздеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Жүйе Еуразиялық экономикалық одақ кеңістігінде жұмыс берушілер мен ізденушілерді бір-бірін таба алатындай мүмкіндік береді.
Жұмыс беруші бос орынды Ұлттық порталда орналастырғаннан кейін-ақ, «Шекарасыз жұмыс» жүйесінде  қолжетімді болады. Жұмыс іздеушілер өз кезегінде сүзгілер жиынтығының көмегімен жүйеден бос  жұмыс орын тауып, оған отклик жібере алады. Егер жұмыс берушіні  жұмыс ізденушінің  түйіндемесі қызықтырса, онда жұмыс іздеуші көрсеткен байланыс деректері арқылы байланысқа шыға алады.
Егер жұмыс беруші жұмыс іздеушіден алынған жауап бойынша немесе «Шекарасыз жұмыс»сервисі шеңберінде жіберілген  жұмысқа шақыру жөнінде жұмысқа орналастыру туралы шешім қабылдаса маманшетелге  жұмыс істеу үшін шығуына немесе қашықтан жұмыс істеуіне болады. Жұмыс беруші мен жұмыс іздеуші арасындағы еңбек жағдайлары еңбек шарты шеңберінде келісіледі.

Мүше мемлекеттердің еңбекшілері мен отбасы мүшелерін әлеуметтік қамсыздандыру (зейнетақыдан басқа) жұмысқа орналастырушы мемлекеттің шарттар және сол елдің тәртібі негізінде жүзеге асырылады. Мүше мемлекеттер еңбекшілерінің еңбек (сақтандыру) өтілі жұмысқа орналастырушы мемлекеттің заңнамасына сәйкес зейнетақыдан басқа, әлеуметтік қамсыздандыру (әлеуметтік сақтандыру) мақсаттары үшін жалпы еңбек (сақтандыру) өтіліне есептеледі.