Қазақстандағы гендерлік саясат: бүгіні мен болашағы

12 сәуір 2023, 18:56

266

Гендерлік теңдіктің жаһандық дискурсы өз позициясын нығайтуды жалғастыруда. Қазіргі жағдайларда қоғам өмірінің барлық салаларында ерлер мен әйелдердің тепе-тең құқықтарына, пайдасына, міндеттері мен мүмкіндіктеріне қол жеткізу, жыныс белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандары мен көріністерін еңсерумен қатар, орнықты даму мақсаттарына қол жеткізудің маңызды шарты болып отыр. Қазақстанда гендерлік теңдіктің даму болашағы қандай?

Гендерлік теңдіктің рөлін халықаралық қоғамдастық елдің саяси күн тәртібінде айқындаушы деп таниды. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан гендерлік саясатты іске асыруда белгілі бір прогреске қол жеткізді. Ел негізін қалаушы халықаралық актілерді – Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың Бейжің тұғырнамасын (1995 ж.), әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы БҰҰ Конвенциясын (1998 ж.), Әйелдердің саяси құқықтары туралы Конвенцияны (2000 ж.), Тұрмыстағы әйелдің азаматтығы туралы Конвенцияны (2000 ж.), Ерлер және әйелдердің еңбегіне тең сыйақы беру туралы ХЕҰ конвенциясын ратификациялады (2000 ж.). Гендерлік саясатты іске асыру мәселелерінде Қазақстан бірқатар халықаралық ұйымдармен: ЮНИФЕМ, ЕҚЫҰ, көші-қон жөніндегі халықаралық ұйыммен (КҚХҰ), ЮСАИД-пен, Британдық Кеңеспен және БҰҰДБ-мен тығыз ынтымақтастық жасап келеді. Қазақстанның гендерлік теңсіздікті қысқартудағы жетістіктерін ЭЫДҰ сарапшылары, ЭЫДҰ Мемлекеттік басқару және аумақтық даму мәселелері жөніндегі дирекциясының саяси талдаушысы Пинар Гювен басқарады.
Елімізде гендерлік саясатты тиімді іске асыру үшін институционалдық және нормативтік-құқықтық негіз құрылды. Қазақстан қоғамының тыныс-тіршілігінің барлық салаларында гендерлік теңдікті қамтамасыз ету үшін жоғары мемлекеттік деңгейде гендерлік саясат институты-Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия құрылды және табысты жұмыс істеуде.

Жергілікті жерлерде Комиссияның өңірлік өкілдіктері жұмыс істейді. Парламент «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы», «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» халықаралық стандарттарға сәйкес келетін заңдар қабылдады. Бұл заңдардың қолданылуы, ең алдымен, ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктерін қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге, мемлекеттік және қоғамдық өмірдің барлық салаларында гендерлік теңдік үшін жағдайлар жасауға қатысты негізгі қағидаттар мен нормаларды белгілеуге бағытталған.

Гендерлік теңдік мәселелерін ілгерілетуде әйелдердің қатысу институттары – әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары маңызды рөл атқарды, олардың саны тәуелсіздік жылдары айтарлықтай өсті. Бұл көбінесе азаматтық бастамаларды мемлекеттік қолдау шараларымен және әйелдердің мүдделерін ілгерілетуге мемлекеттің мүдделілігімен байланысты.

Бүгінгі таңда Қазақстандағы гендерлік саясаттың негізгі қағидаттары, басымдықтары мен міндеттері 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасында айқындалған. 2019 жылы тұжырымдаманы іске асырудың бірінші кезеңі аяқталды, оның қорытындысы бойынша гендерлік теңдікке қол жеткізу саласындағы ұлттық және халықаралық тәжірибені, қазақстандық қоғамның діни және мәдени ерекшеліктерін жан-жақты ескеретін Қазақстан Республикасында жүйелі және талап етілетін гендерлік саясатты мақсатты жүргізуді атап өтуге болады.

Қазақстан әйелдердің жұмыспен қамтылуының тұрақты деңгейін қолдайды және бұл тұрғыда экономикасы жоғары дамыған елдерді қоса алғанда, көптеген елдерден еш кем түспейді. Қазақстанда экономикалық белсенді халық құрамында әйелдердің қатысу деңгейі 2018 жылы 64,8% - ды құрады. ХЕҰ ұсынымдарын ескере отырып, Қазақстанда әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін өзектендіру бойынша шаралар қабылданды. Аталған шара әйелдердің ұрпақты болу денсаулығын қорғауға бағытталған. Қазіргі уақытта технологияның дамуымен, өндірістік процестерді автоматтандырумен әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын кәсіптер тізімі қысқаруда. Сонымен, 2018 жылы мамандықтар тізімі 287-ден 187-ге дейін қысқартылды.

Соңғы жылдары шағын және орта бизнестегі (ШОБ) әйелдердің белсенділігі айтарлықтай өсті. Тіркелген жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлердің ішінде әйелдердің үлесі 43,2% - ды құрайды. Қазақстандағы шағын, орта және ірі кәсіпорындар басшыларының шамамен 28% - ын әйелдер құрайды. Әрбір төртінші (23,1%) шаруа және фермер қожалығын әйелдер басқарады. Бұл 2011 жылдан бері тіркелген ең жоғары көрсеткіш.
Үкіметтік емес әйелдер ұйымдарының желісі қарқынды дамуда. Бүгінгі таңда әйелдердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелерін шешуге 300-ге жуық үкіметтік емес ұйымдар белсенді қатысуда. Кәсіподақтар мен ҮЕҰ-да басшылық лауазымдардың 32,4%-ы әйелдер.

Мемлекет шешімдер қабылдау деңгейіндегі саясаттағы әйелдердің рөліне ерекше назар аударады. Қазіргі сайланған ҚР Парламенті Сенаты депутаттарының жалпы құрамындағы әйелдердің үлесі 18,4%-ға жетті. Парламенттің төменгі палатасында әйелдердің үлесі біртіндеп артып келеді: бірінші сайланған Мәжіліс депутаттары арасында әйелдердің 11,76%-ы (1996-1999 жж.) және жетінші сайланған депутаттар арасында әйелдердің 27,8%-ы (2021 жылдан бастап). Айта кету керек, БҰҰ мәліметтері бойынша, әлемде «төменгі» палаталарда әйелдер өкілдерінің орташа көрсеткіші 23,4% - ға жетеді.

Қазақстан азаптау мен зорлық-зомбылыққа, әсіресе әйелдер мен балаларға мүлдем төзбеушілік саясатын берік ұстанады. Осыған байланысты БҰҰ азаптаулардың алдын алу жөніндегі кіші комитеті делегациясының 2016 жылғы қыркүйектегі сапарының қорытындылары бойынша ұсынымдардың басым бөлігі ұлттық заңнамаға имплементацияланды.

Сонымен қатар, Қазақстан бұл мәселе бойынша БҰҰ шарттық органдарымен белсенді ынтымақтастықты жалғастырып келеді.