Текті тұлға Темірбек
241
Сыр бойы – талай аңыз бен тарихи оқиғаларға бай өңір,- деп хабарлайды "Opennews.kz" ақпарат агенттігі. Шашақты найза көтеріп, кеудесін жауға тосып, елін, жерін қорғаған хас батырлар мен толқынды жырлар, тақпақтап келетін назымдарды шығарған ақындар шоғыры өте көп. Бүгінгі сөз еткелі отырған көрнекті қайраткер Темірбек Қараұлы Жүргенов те осы өңірде туған.
Жалағаш өңірінде екі сыныптық түземдік-мектебінің түлектерінің бірі «Іздібай өзегі» бойында жалаңаяқ жүгіріп ойнаған жас бала, кейін Қазақстан мен Орта Азияға аты мәлім болған қазақ елінің өркендеп дамуына елеулі үлес қосқан, қазақ халқының мақтанышы, Сыр түлегі – Темірбек Жүргенов болатын.
Темірбек Қараұлы – осындай ұлы тұлға. Мемлекет қайраткерінің туғанына 125 жыл толуы қарсаңында аудандық білім бөлімі арнайы іс-шара жоспарын бекітті. Іс-шара жоспарының мақсаты Сыр саңлағының еңбектерін кейінгі ұрпаққа насихаттау, білім беру саласындағы еңбегінің маңыздылығын көрсету, кейінгі ұрпақ өкілдеріне кеңінен насихаттау. Барлық білім беру ұйымдарында «Т.Жүргенов туралы эссе жазу байқауы» өтіп, оған аудандағы 29 мектептен оқушылар қатыстырылды. Сондай-ақ, «Темір Нарком Темірбек» атты деректі фильмі оқушыларға көрсетіліп, дөңгелек үстел отырыстары ұйымдастырылды. Одан бөлек, «Ұлт руханиятының жанашыры Т.Жүргенов» тақырыбында тәрбие сағаттары өтіп, зерттеу жұмыстары жүргізілді және ол бейнеролик форматында, фотожинақ ретінде №80 мектеп-гимназиясындағы Т.Жүргенов атындағы музейге қойылды. Қайраткердің шығармашылық мұрасын жан-жақты дәріптеу, аға алдындағы өскелең ұрпақтың парызын ұғындыру мақсатында «Туған елін жанын беріп сүйеді ер, «Елім» деген ерге басын иеді ел!» тақырыбында айтулы мектеп-гимназиясына ұлт тәуелсіздігі күресінің рухани көсемінің есімін беру, ұрпақ бойында тарихи сананың қалыптасуына өзіндік ықпалын тигізетін мұражайдың ашылу салтанаты облыстық деңгейде аталып өтті.
Т.Жүргеновтің тарихи тұлғасы мен қайраткерлік қарымын танытып, тағылымға толы өнегелі ғұмырын кейінгі ұрпаққа кеңінен таныту межесін жоғары деңгейге көтерген іс-шара «Асыл өнердің алып нары – Темірбек» тақырыбындағы 80 жылдан асқан тарихы бар, қасиетті қара шаңыраққа мемлекет, қоғам қайраткері Темірбек Жүргенов есімін беруге арналған салтанатты жиынмен басталды. Оған Төретам кенті әкімі Ғ.Елеусінов, Қармақшы ауданы білім бөлімінің әдістемелік кабинет меңгерушісі Ш.Нәукебаева, ата-аналар комитетінің төрағасы С.Аралбаев, әр кірпіші тарихқа тұнған киелі шаңырақтың ажырамас бөлігіне айналған ұстаздардың ұстазы бола білген мектептің бұрынғы басшылары П.Төлемісов, Р.Алиева қонақ ретінде қатысты.
Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің өркендеуіне көп үлес қосқан Т.Жүргеновтің есімін мектебімізге беру салтанатының лента қию рәсімі мектеп-гимназия директоры Б.Калмахановқа, Темірбек Жүргеновтің туысы Ж.Иманғалиұлына және аудандық білім бөлімінің әдістемелік кабинет меңгерушісі Ш.Нәукебаеваларға тапсырылды. Мектеп түлегі, Байқоңыр қалалық «Жастар» ресурстық орталығының маманы Д.Төлегенов мектеп ұжымына арнаған алғысын жыр шумақтарымен түйіндеп, іс-шара қонақтарын әсем әнімен тербеді.
Т.Жүргенов – реформатор. Оның бір ғасырдан бұрын таратқан ілімі, реформаторлық идеялары тек қазақ халқы үшін ғана емес, халықаралық ғылыми кеңістікте, әсіресе түркі әлеміндегі гуманитарлық ғылымдарда күні бүгінге дейін мәнін жоғалтқан жоқ. Осы еңбектері туралы жиналған қауымға жәдігерлер жинақталған «Темірбек Жүргенов – қазақ руханиятының жарық жұлдызы» атты мұражайы таныстырылды.
«Ұлт мақтанышы – Темірбек Жүргенов» тақырыбындағы ғылыми-танымдық конференциясы ауқымды түрде өткізілді. Қоғам қайраткерінің өміршең мұрасын, қайраткерлік күресін, ағартушылық қызметін жас ұрпаққа үлгі етуді көздеген конференцияға Қызылорда қаласының құрметті азаматы, «Құрмет» орденінің иегері, «Болашақ» университетінің құрметті профессоры С.Әбдіқадырұлы, Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, жүргеновтанушы-ғалым Б.Сәбитұлы, ҚР еңбек сіңірген қайраткері Ж.Сейдуллаұлы, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің профессоры Б.Бердіқожаұлы, «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиал директорының орынбасары С.Серікбаев онлайн форматта, Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, тарих кафедрасының аға оқытушысы философия докторы Д.Омаров оффлайн форматта жасаған баяндамалары ұлтын ұлы биіктерге көтерген ұлы тұлғаның оқу-ағарту, көркем-өнер саласындағы қажырлы жұмысына берілген әділ баға болды деп мақтанышпен айта аламыз. Темірбек Жүргеновтің өз Отанына деген шексіз ықыласы мен кіршіксіз тазалығын насихаттауды мұрат еткен тұғырлы тұлғаның ұрпақтары Т.Жүргенов атындағы қордың мүшесі Ә.Жұмағұлов, немересі Ж.Нұржанұлы, Б.Базарбаев, А.Тәуіпбаев, Ә.Шаймағамбетов пен М.Жарылқасыновтар аталмыш іс-шараның жоғары деңгейде өтуіне үлестерін қосты.
Таудай тұлға тарапынан елі үшін жасалған жұмыстар ұшан-теңіз. Осы жұмыстарды өскелең ұрпаққа ұлықтау, дәріптеу біздің парызымыз. Себебі, асыл азаматтың өнегелі өмірі, еліне деген сүйіспеншілігі бүгінгі ұрпақ үшін Отанға қызмет етудің жарқын үлгісі болары хақ.
Жүргенов Темірбек Қараұлы (10.11.1898, Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы, Жаңаталап а. — 25.2.1938, Алматы) — мемлекет қайраткері. Тұрмағамбет Ізтілеуов ұстаздық еткен ауыл мектебінде сауат ашып, кейін Аламесектегі орыс-қазақ мектебінде, Перовскідегі (қазіргі Қызылорда) Суханский атындағы училищеде бастауыш білім алған. 1917 жылы Уфа жер шаруашылығы училищесіне оқуға түседі. Осында оқып жүріп қоғамдық өмірге белсене араласады, студент жастардың әлеуметтік қозғалыстарына қатысады. 1918 жылы "Қазақ мұңы” газеті редакциялық алқасының құрамына енді, Торғайдағы кеңестер съезін шақыру бюросының мүшесі болды. 1919 жылы Ырғыз уезі Кенжеғара болысы революциялық комитетінің төрағасы қызметіне тағайындалған.
1920 жылы БК(б)П қатарына өтіп, Ырғыз уездік революциялық комитетінің, уездік жұмысшы, солдат және шаруа депутаттары атқару комитетінің төрағасы болып сайланды, 1921 — 1923 ж. Орынборда жұмысшы факультетінде оқиды. 1923 жылы Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінің құқық факультетіне оқуға жіберіледі. Осында оқып жүріп, ол Қазақ АКСР-інің Түркістан Республикасындағы толық өкілетті өкілі болып тағайындалады, Қазақ АКСР-і мен Түркістан Республикасының Орталық Атқару комитеттеріне мүше болып сайланады, өлкелік және республикалық партия ұйымдарының конференциялары мен пленумдарына қатысады. Орталық Азияда құрылған республикалар аумағының ұлттық-территориялық межеленуіне ат салысады. Бұл мәселе төңірегінде «Еңбекші қазақ», «Советская степь» газеттеріне мақалалары жарияланды. 1926 жылы Ташкенттің Қазақ педагогикалық институтының директоры болып тағайындалады. Институтқа академик В.В.Бартольд, профессор С.Е.Малов секілді ғалымдарды шақыртып, институт жұмысын жандандыруға күш салды. Жоғары оқу орындарына арналған саяси экономия және құқықтану пәндері бойынша оқу құралдарын қазақ тіліне аударды. Қазақ термелерінің жинағын құрастыруға ат салысты. 1929-1930 жылдары - Тәжікстан үкіметінің қаржы комиссары. 1930-1933 жылдары - Өзбекстан үкіметінің халық ағарту комиссары. 1933-1937 жылдары Қазақстан үкіметінің халық ағарту комиссары қызметтерін атқарды. Ол Қазақстанның Халық ағарту комиссариаты жұмысына С.Аспандияров, Қ.Жұбанов, Ғ.Мүсірепов сияқты қайраткерлерді тартты. Жүргеновтің тікелей ат салысуымен «Қазақстанда мектеп жүйесін реттеу және қазақ орта мектептерін көбейту туралы» қаулы қабылданып, қазақ орта мектептерінің саны артуына негіз қаланды. Жүргенов Халық ағарту комиссариатын ұлттық мәдениетті өркендету штабына айналдырды. Ол 1934 жылы Алматыда өткен Бүкілқазақстандық халық өнерпаздарының 1-слетін, 1936 жылы Мәскеудегі Қазақстан өнері мен әдебиетінің онкүндігін негізгі ұйымдастырушылардың бірі болды. Онкүндік кезінде республикамыздың өзге де мәдениет қайраткерлерімен бірге Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды.Жүргенов — ұлттық мәдениет пен өнер саласы мамандарын даярлауға көп көңіл бөліп, қазақ жастарының КСРО-ның орталық қалаларындағы оқу орындарында білім алуына көмек көрсетіп отырды. М.Әуезов, Ж.Шанин, Ә.Қастеев, т.б. қайраткерлердің шығармашылық жұмыспен айналысуына жағдай жасады. Жүргенов Қазақстанда алғашқы музыка театрын (қазіргі Қазақ опера және балет театры) ұйымдастыруға үлкен үлес қосты. Қазақ әндері туралы А.В. Затаевичке көптеген мәліметтер берді. 1937 ж. КСРО Жоғарғы Кеңесіне депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылды.
1937 жылы 3 тамызда "халық жауы” деген жалған айыппен ұсталып, РКФСР Қылмыстық кодексінің 58-бабының 10, 11-тармақтары бойынша ату жазасына кесілді. КСРО Жоғарғы сотының әскери коллегиясының 1957 ж. 18 сәуірдегі шешімімен кінәсіз жазаланғаны анықталып, ақталған.
Қазіргі Қазақ ұлттық өнер академиясы Жүргенов есімімен аталады (1989). Осы академияның алдында Т.Жүргеновке арналған ескерткіш (2002, мүсінші Е.Сергебаев) орнатылған. Алматы, Қызылорда қалаларында, Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы мен Қызылорда облысы Жалағаш ауданында Т.Жүргенов есімімен аталатын мектептер мен көшелер бар. Туған жері Жалағаш кентінде, Қызылорда қаласында (2005) ескерткіштер орнатылған. 2014 жылы 1 мамырда Қызылорда қаласында шығармашылық үйі ашылып, оған Темірбек Жүргеновтің есімі берілді және бюсті қойылды.
