Әділдік жолындағы жаңа бетбұрыс: әлеуетті реформа

Президент жақында салық саласындағы ауқымды реформаның бастамасы болған жаңа Салық кодексіне қол қойды, - деп хабарлайды "Opennews.kz" ақпарат агенттігі.

Құжат салықтық әкімшілендіруді едәуір жеңілдетуді көздейді. Келер жылдың қаңтарынан бастап күшіне енетін жаңа кодекс корпоративтік және жеке табыс салығынан бастап, инвестицияны ынталандыру мен салық жүктемесін әділ бөлуге дейінгі негізгі бағыттардың бәрін қамтиды. Сарапшылар бұл құжатта елдің салық жүйесіне енгізілген маңызды өзгерістерге тоқталып, жаңа ережелер әділ салық салу жүйесін қалыптастыратынына сенім білдірді. 

Әлеуметтік әділеттілікке бағытталған реформа

2025 жылғы 18 шілдеде Мемлекет басшысы жаңа Салық кодексіне және оған енгізілетін түзетулер туралы ілеспе заңға қол қойды. Бұл құжат салықтық әкімшілендіруді жеңілдетіп, бизнес пен азаматтарға түсетін жүктемені азайтуға бағытталған. Енді есептілік көлемі 30%-ға, салықтар саны 20%-ға қысқарады, ал салықтық жеңілдіктер мен алымдар оңтайландырылады. Әкімшілендірудің жаңа тәсілдері енгізіліп, камералдық бақылау профилактикалық сипатта жүзеге асады, салық берешегін өндіріп алу рәсімі де жеңілдетіледі. Берешек сомасы аз болса, кәсіпкердің шотына бұғат қойылмайды. Қарызға қатысты хабарлама мен шаралар кезең-кезеңімен жүзеге асырылады. 

Негізгі өзгерістерге тоқталсақ, қосылған құн салығының (ҚҚС) базалық мөлшерлемесі 16% болып белгіленіп, дәрі-дәрмек пен медициналық қызметтерге 2026 жылдан бастап 5%, 2027 жылдан бастап 10% мөлшерінде ҚҚС енгізіледі. Ұлттық басылымдар үшін салық 10%-ға төмендейді, ал кітап басып шығару, археология, ТМККК және МӘМС қызметтері ҚҚС-тан босатылады. 

ҚҚС бойынша міндетті тіркеу шегі 40 млн теңгеге (10 мың АЕК) дейін төмендейді. Жеке табыс салығында да жаңалықтар бар: БЖЗҚ-дан төленетін зейнетақы салықтан босатылады, жылдық табысы 8 500 АЕК-тен асатын азаматтар мен 230 000 АЕК-тен жоғары дивиденд, кәсіпкерлік табыс иелеріне 15%-дық прогрессивті шкала енгізіледі. Мүгедектігі бар азаматтарға арналған әлеуметтік шегерім 882-ден 5 000 АЕК-ке дейін ұлғаяды, ал табысы 230 000 АЕК-тен асатын фермерлер үшін 70% жеңілдік сақтала отырып, салық мөлшері 4,5% болады. 

Сондай-ақ 10 жылдан асқан көлікке салынатын салық төмендейді. Корпоративтік табыс салығының базалық мөлшерлемесі 20% болып сақталып, банктер мен ойын бизнесі үшін 25%, ал әлеуметтік саладағы ұйымдар үшін 2026 жылдан бастап 5%, 2027 жылдан 10% мөлшерінде бекітіледі. Ауыл шаруашылығы өндірушілері үшін 3%-дық жеңілдетілген мөлшерлеме сақталады. Инвесторлар үшін биржалық бағалы қағаздардың дивидендінен түсетін кіріске салықтық жеңілдік беріледі, «Бәйтерек» холдингінің бағалы қағаздарынан түскен кіріс 2031 жылға дейін КТС-тен босатылады. 

Геологиялық барлау мен пайдалы қазбаларды қайта өңдеуге де жеңілдіктер ұсынылып, жаңа жобалар үшін бес жылға 0% ПҚӨС мөлшерлемесі белгіленеді. Сонымен қатар сән-салтанат салығы енгізіліп, құны 75 млн теңгеден асатын көліктерге, 100 млн теңгеден жоғары ұшақ, яхта, қымбат алкоголь мен сигараға 10% акциз салынады. Жалпы, құны 450 млн теңгеден асатын жылжымайтын мүлікке де мүлік салығы өседі, ал мәслихаттар мұндай нысандардың бағалау құнын 50%-ға дейін арттыра алады. 

Баға мен бәсекеге оң ықпал етпек

Отандық май өңдеушілерді ең басты толғандырған мәселе – ҚҚС-тың 12 пайыздан 16 пайызға көтерілуі болды. Осы мәселе төңірегінде талқылаулар жүргізген кезде Ұлттық экономика министрлігі келіссөздерге ашық және үнемі байланыста болғанын атап өткім келеді. Сол себепті біз тікелей министрлікпен хат-хабар алысып, отандық май өндіруші зауыттардың ұсыныстары жан-жақты сараланған бірнеше жиын өткіздік. Онда осы саладағы кәсіп иелері мынадай пікірмен бөлісті: қазір отандық өңдеушілер, яғни май зауыттары 12 пайыздық ҚҚС мөлшерлемесіне 70 пайыз жеңілдікке ие. Сондықтан олар 12 пайыздың орнына 3,6 пайыз ҚҚС төлеп келді. 

Қазіргі өзгерістерге байланысты өндірушілер жауапты министрлікке жаңа ережелерді енгізу барысында отандық май өндірушілерге арналған жеңілдіктерді қалдыру туралы ұсыныстарын жеткізді. Яғни, ҚҚС 16 пайыздық мөлшерлемеге көтерілген жағдайда отандық өндірушілер 70 пайыздық жеңілдік негізінде 4,8 пайыз ҚҚС төлейді. Сәйкесінше, министрлік біздің осы ұсынысымызды қабыл алды. Біз халықтың күнделікті өмірі мен әл-ауқатына елеулі әсер ететін, әлеуметтік маңызы бар тауар күнбағыс майын шығарамыз. Осыған байланысты бұл міндетті түрде екіжақты келісімді қажет ететін жағдай болды. 

Бұл өзгерістер бізге не береді? Егер біз ішкі нарықты, нақтырақ айтқанда, күнбағыс майының ішкі нарықтағы сатуын қарастыратын болсақ, онда баға құрылымында бұрынғыдай 3,6%-ға емес, 4,8%-ға өсім болады деп айтуға болады. Яғни, тауардың құны 1,2%-ға қымбаттауы мүмкін. Бірақ импорттық тауарларға тоқталар болсақ, көршілес елдерден келетін өнімдердің бағасы толық 4%-ға өспек. Бір сөзбен айтқанда, отандық май өнімдері 1,2 пайызға қымбаттаса, ресейлік импорттық өнімдердің құны толық 4%-ға өседі.

Осыған байланысты бұл жерде қазақстандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігі, әрине артады. Яғни, қарапайым тілмен айтқанда, егер біз бұл туралы ештеңені салыстырмай-ақ айтсақ, мысалы, импорттық тауар, айталық, D енгізілсе, онда олар толық 16% D төлейді, ал отандық өндіруші үшін МДС мөлшері 4,8% D болады. Бұл қазақстандық мотоциклдердің импорттық әріптестермен салыс­тырғанда бәсекеге қабілетті болуына үлкен пайда әкеледі деп үміттенеміз.

Жүйенің қарапайым болғаны тиімді

Жаңа Салық кодексіндегі ҚҚС-қа қатысты өзгерістерді мен ең маңызды түзетулердің бірі деп санаймын, өйткені бұл жаңашылдық бюджет кірісін арттырып қана қоймай, салық төлеушілердің санын да көбейтеді. Бұған дейін көп азамат қосылған құн салығын есептеуге қатыспаса, енді олар бұл бағытта білім алып, салықты дұрыс төлеуді үйренуге тиіс болады. ҚҚС – бұл тікелей емес, жанама салық, оны шын мәнінде тұтынушы төлейді.

Сонымен қатар «жеңілдетілген» режимдегі кәсіпкерлермен жұмыс істегенде шегерімдерге қойылатын шектеулер де айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Бірақ оң жаңалықтар да бар. Мысалы, салықтық жүктемесі жоғары компанияларға енді кешенді салықтық тексеру жүргізілмейді, бұл меніңше, өте әділетті. 

Ал банктерге салық жүктемесінің өсуі несие құнына әсер етіп, нәтижесінде бизнеске берілетін қаржы қымбаттауы мүмкін. Бұл өз кезегінде экономикалық тізбекті реакцияға себеп болуы ықтимал. Жеке тұлғалар үшін енгізіліп жатқан жеңілдіктерге келсек, бұл, әсіресе өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға, фермерлер мен шаруаларға арналған арнайы салық режимдерімен байланысты. 

Бұл өзгерістер мемлекеттік бюджет үшін аса ірі емес, бірақ белгілі бір топтар үшін елеулі қолдау болмақ. Сондай-ақ табысқа салынатын прогрессивті шкала, көлік салығы мен салық шегерімдері де өзгеріске ұшырап отыр. Ал арнайы салық режимдерінің жетеуден үшеуге дейін қысқаруын мен жағымды жаңалық деп есептеймін. Тым көп режим болған жағдайда кәсіпкерлер қайсысын таңдау керек екенін білмей қиналады, ал бұл – салықтан жалтаруға жол ашатын фактор. Жүйе неғұрлым қарапайым болса, соғұрлым тиімді әрі салық төлеуші мен бақылаушы тарап үшін де қолайлы. Сондай-ақ енді кәсіпкердің шоты тек нақты берешек көлемінде ғана бұғатталатыны – орынды шешім. Бұған дейін кез келген мөлшердегі берешек үшін шот түгелдей бұғатталатын.